تولید سیب زمینی در اردبیل، بحران است یا فرصت؟

به گزارش روز چهارشنبه بسیج، کشاورزان سیب زمینی‌کار استان اردبیل همه ساله با بیم و امید نوسان قیمت محصول تولیدی خود زندگی می‌کنند و نمی‌دانند که محصول برداشت شده آنها در آخر فصل ، وضعیتی بحرانی برای معیشت آنها رقم خواهد زد و یا فرصتی برای جبران زحمات یک‌ساله آنها خواهد بود.

دو سال پیش حدود ۴۰۰ هزار تن محصول مازاد سیب زمینی روی دست کشاورزان ماند به طوری که در نبود سیاست درست صادراتی و از دست رفتن بازارهای خارجی، هر کیلوگرم از محصول مرغوب سیب زمینی اردبیل حتی به قیمتی کمتر از ۸۰ هزار ریال نیز خریداری نداشت.

پس از ماه‌ها پیگیری و مطالبه جدی، دولت، صدای کشاورزان تولید کننده سیب زمینی را شنید و خرید مازاد محصول تولیدی شروع شده و حدود ۱۰۷ هزار تن از سیب زمینی اردبیل به قیمت نازل ۶۰ تا ۸۰ هزار ریال با هماهنگی تعاون روستایی خریداری شد ولی حدود ۳۰۰ هزار تن از محصول کشاورزان از بین رفت.

با وجود خرید این میزان محصول، پرداخت نهایی وجوه سیب زمینی خریداری شده و پس از تاخیر نزدیک یک ساله، ۲ ماه پیش به اتمام رسید و همین امر نارضایتی کشاورزان سیب زمینی کار را به دنبال داشت.

سیب‌ زمینی‌کاران استان اردبیل که در چند سال اخیر متحمل شرایط نابسامان بازار بودند، سال گذشته نیز اقدام به کاشت محصول کردند و با وجود شیوع بیماری سفیدک دروغین و نیز بروز خشکسالی حدود ۸۵۰ هزار تن محصول تولید و روانه بازار کردند.

تعجیل سیب زمینی‌کاران در روانه کردن محصول به بازار و نبود انبارهای فنی و سردخانه کافی موجب شد که کشاورزان استان اردبیل محصول سال گذشته خود را در اسرع وقت و با قیمتی نازل و حدود هر کیلوگرم در ازای ۷۰ هزار تا ۱۵۰ هزار ریال به دلالان بفروشند و همین امر سبب شد که کنترل بازار این محصول به دست تعدادی دلال بیفتد.

تنها چهار ماه پس از روانه شدن محصول سیب زمینی‌کاران اردبیل به بازار و خالی شدن دست و انبار کشاورزان از محصول برداشت شده، قیمت این محصول در اوایل زمستان به صورت ناگهانی بالا رفت و به نرخ چهار برابر بیشتر از قیمت فروش در اواخر فصل برداشت رسید.

سال گذشته کشاورزان سیب زمینی‌کار اردبیل نتوانستند محصول خود را به قیمت خوب و عادلانه بفروشند و بخش زیادی از مبلغ فروش به جیب دلالان رفت و برخی از مردم هم که گلایه جدی در خصوص افزایش قیمت سیب زمینی داشتند، به این تصور رسیدند که جیب سبب زمینی‌کاران پر شده و همه قیمت کنونی این محصول عاید آنها شده است.

وضعیت تولید محصول در قطب تولید سیب زمینی ایران

استان اردبیل مهم‌ترین قطب تولید سیب‌زمینی کشور به شمار می‌رود و هر ساله ۱۹ تا ۲۱ هزار هکتار از اراضی زراعی در چهار شهرستان اردبیل، نیر، نمین و سرعین به زیر کشت این محصول می‌رود.

همه ساله کاشت محصول از اول بهار شروع شده تا نیمه بهار به طول می‌انجامد و برداشت محصول سیب زمینی در استان اردبیل نیز بسته به زمان کاشت، از نیمه تابستان و آغاز شده و تا آخر تابستان ادامه می‌یابد.

نیاز سالانه استان اردبیل به سیب زمینی حدود ۲۰۰ هزار تن برای مصارف خوراکی، تامین بذر و تامین نیاز صنایع تبدیلی است و مازاد بر آن به استان‌های دیگر و نیز به کشورهای دیگر از جمله جمهوری آذربایجان و روسیه صادر می‌شود.

سال گذشته بیش از ۸۵۰ هزار تن سیب زمینی در استان اردبیل تولید شد و با کسر مصرف، حدود ۶۵۰ هزار تن مازاد بر نیاز استان به مناطق دیگر کشور و به خارج صادر شد ولی به علت نبود سردخانه و انبارهای فنی و استاندارد و خرید توسط دلالان موجب شد که عایدی کشاورزان در افزایش قیمت این محصول بسیار ناچیز باشد.

سیب زمینی تولید شده در استان اردبیل از لحاظ کیفیت، درصد ماده خشک، وجود کمترین میزان باقی مانده سموم و کود در جایگاه برتر کشور قرار دارد و جزو محصول پاک به شمار می‌رود و از نظر کیفیت و کمیت نیز قابل رقابت با سیب زمینی تولیدی کشورهای اروپایی است.

آغاز فصل کشت و چشم امید سیب زمینی کاران به بازار امسال

فصل کاشت محصول سیب زمینی که از اوایل امسال در استان اردبیل آغاز شده بود، این روزها رو به پایان است و با توجه به بالا رفتن قیمت سیب زمینی در بازار و ایجاد انگیزه و رغبت برای کشت محصول، کشاورزان زیادی به کاشت این محصول روی آورده‌اند.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل برنامه سال جاری کشت سیب زمینی در استان بر اساس ابلاغ الگوی کشت از سوی وزارت جهاد کشاورزی را کاهش محصول در ۱۹ هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی دست اردبیل اعلام کرد و گفت: پیش‌بینی ما این است که میزان کشت یک هزار تا یک هزار و ۵۰۰ هکتار بیشتر از این میزان باشد.

غفور آقایی افزود: بر اساس پیش‌بینی کشت، در صورت مساعد بودن شرایط آب و هوایی و رعایت شرایط تولید و نیز نبود آفات و بیماری‌های جدی، میزان تولید سیب زمینی در سال جاری در استان اردبیل به ۸۵۰ تا ۹۰۰ هزار تن خواهد رسید.

وی با اشاره به اتمام مراحل کاشت محصول تا یک هفته آینده و احتمال برداشت محصول کشت شده در اوایل امسال در نیمه فصل تابستان بیان کرد: امیدواریم بازار این محصول طوری متعادل شود که هم رضایت مردم و هم رضایت تولیدکننده را به دنبال داشته باشد.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل مصرف سرانه سیب زمینی در کشور را حدود ۴۶ کیلوگرم در سال اعلام کرد و گفت: میزان تولید استان اردبیل فراتر از نیاز است و استان اردبیل سهم مهم و حدود ۲۰ درصدی در تولید قریب پنج میلیون تنی سیب زمینی ایران دارد.

وی بیان کرد: همه ساله ۹۰ درصد محصول سیب زمینی کشت شده در استان اردبیل را رقم آگریا، پنج درصد رقم جِلی و مابقی را ارقام متفرقه فونتانه، بامبا، اسپیریت، نیلوا، کایزر، امرفونا و ساتینا تشکیل می‌دهد.

آقایی با بیان این که بیش از ۹۰ درصد مزارع سیب زمینی استان اردبیل به شیوه نوین و با استفاده از سامانه آبیاری نوار تیپ کشت می‌شود، اظهار کرد: به علت استفاده از آبیاری به روش نوار تیپ و روش کاشت متفاوت با عرف منطقه به شیوه سه ردیف با دو نوار تیپ و نیز جلوگیری از اتلاف زمین، بالاترین میزان برداشت محصول سیب زمینی با ۷۰ تن در روستای خلیفه‌لو اردبیل به ثبت رسیده است.

وی میانگین تولید سیب زمینی در مزارع این استان را بسته به شرایط آب و هوایی و کیفیت خاک مزارع بین ۴۰ تا ۴۵ تن اعلام کرد و گفت: در سال‌های گذشته میانگین تولید ۲۵ تا ۳۰ تن بود ولی اکنون به علت تغییر روش کاشت و آبیاری، به بیش از ۴۰ تن رسیده است.

صنایع تبدیلی و سردخانه، نیاز اصلی تولیدکنندگان سیب زمینی استان اردبیل

بر اساس اعلام کارشناسان، نیمی از محصول سیب زمینی تولیدی استان اردبیل از طریق صادرات، فروش در بازار داخلی، مصرف توسط اهالی استان، استفاده به عنوان بذر و تحویل به کارخانه‌های چیپس و صنایع جانبی در فصل پاییز و زمستان به فروش می‌رسد ولی نیمی از محصول که بالغ بر ۴۰۰ هزار تن است، در انبار و سردخانه نگهداری شده و به تدریج از طریق صادرات، عرضه در بازارهای داخلی و تحویل به صنایع جانبی به فروش می‌رسد.

برای نگهداشت صدها هزار تن محصول سیب زمینی مازاد استان اردبیل مشکل جدی وجود دارد به طوری که تنها ۱۳۶ هزار تن ظرفیت سردخانه و حدود همین میزان انبار مناسب وجود دارد.

میزان مصرف صنایع تبدیلی سیب زمینی استان اردبیل حدود ۲۰۰ هزار تن اعلام شده ولی شواهد نشان می‌دهد که این رقم کمتر است و صنایع موجود در استان این میزان نیاز ندارند و کارخانه های فرآوری سیب زمینی بیشتر در خارج از این استان قرار دارند و فعالیت و دلالی برخی آنها، از جمله علل نابسامانی بازار سیب زمینی به شمار می‌رود.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل اعلام کرد: برای نگهداری سیب زمینی استان، مجوز ساخت چند واحد سردخانه به ظرفیت ۳۵۰ هزار تن در استان اردبیل صادر شده که با بهره‌برداری از آنها در چند سال آینده، مشکل انبار و نگهداری سیب زمینی در این استان حل خواهد شد.

غفور آقایی اظهار کرد: مجموع ظرفیت ۱۳۰ هزار تنی سردخانه‌های استان اردبیل جوابگوی نگهداری مازاد تولید استان نیست و بر همین اساس کشاورزان سیب زمینی کار استان اردبیل همواره در نگهداری و فروش محصول خود به خصوص در فصل پاییز و زمستان با مشکل جدی مواجه هستند.

وی، سیب زمینی را محصولی آسیب‌پذیر در برابر عوامل محیطی عنوان کرد و گفت: این محصول باید به شکل تازه‌خوری تولید و روانه بازار شود ولی کشاورزان محصول تولیدی را در انبارها و سردخانه‌ها نگهداری می‌کنند تا به قیمت بالاتری بفروشند.

صادرات سیب‌زمینی؛ مشکلات و راهکارها

صادرات در سال‌های گذشته همیشه حلال مشکلات سیب زمینی کاران اردبیلی بوده و هر زمان درهای کشورهای همسایه به روی واردات سیب زمینی تولیدی اردبیل باز بوده، وضع اقتصادی کشاورزان این استان نیز رو به راه شده است.

در سال‌های اخیر عوامل متعددی از جمله شیوع کرونا و مشکلات ناشی از تحریم و انتقال ارز صادراتی، موجب کاهش چشمگیر صادرات سیب زمینی استان اردبیل شد و در نتیجه به علت نبود کشش بازار داخلی برای انبوه محصول تولیدی، قیمت سیب زمینی با کاهش شدید رو به رو شده و در نهایت به ضرر و زیان کشاورزان تمام شد.

همه ساله بخش زیادی از محصول سیب زمینی استان اردبیل به کشورهای دیگر از جمله جمهوری آذربایجان، روسیه، عراق، گرجستان و حتی ترکمنستان صادر می‌شود.

به گفته نوبخت اژدری ، رییس سابق سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل، سال گذشته تنها ۷۲ هزار تن از محصول سیب زمینی تولید شده در دشت اردبیل به خارج از کشور صادر شده که کمتر از حد انتظار بود.

مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل نیز وجود مسائل و مشکلات در حوزه صادرات این محصول به خصوص نبود برنامه هدفمند و سیاست‌گذاری درست صادراتی از سوی متولی بازار و تولید این محصول را در کنار نبود تلاش برای یافتن بازارهای جدید صادراتی و نیز کم‌توجهی به تولید محصولات جانبی از سیب زمینی را از جمله علل کاهش رغبت برای صادرات این محصول ذکر کرد.

غفور آقایی افزود: صادرکنندگان سیب زمینی با مانع جدی تعهد ارزی مواجه هستند و علاوه بر پیمان‌سپاری صادرکنندگان، کارت بازرگانی ۱۷ نفر از صادرکنندگان عمده این محصول در استان اردبیل به علت عمل نکردن به تعهدات ارزی، ابطال شده و عملا صادرکنندگان از چرخه صادرات این محصول حذف شده‌اند.

وی رفع مسدودی کارت‌های بازرگانی صادرکنندگان سیب زمینی و انطباق قوانین تعهد ارزی با شرایط محصول فسادپذیری مثل سیب زمینی را ضروری خواند و گفت: برای حل این مشکلات، وزارت امور خارجه، وزارت صنعت معدن و تجارت و وزارت کشاورزی باید اقدام مشترک انجام دهند تا صادرات سیب زمینی به خاطر مشکلات در انتقال ارز حاصل از فروش محصول و اجرای تعهد ارزی صادرکننده، دامن تولید کننده محصول سیب زمینی را نگیرد.

مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل خواستار تنظیم برنامه عملیاتی برای مدیریت بازار و صادرات سیب زمینی در کشور شد و افزود: برای تنظیم بازار، علاوه بر تسهیل صادرات در زمان افزایش و مازاد تولید، مجوزهای صادراتی برای تنظیم بازار داخل این محصول نیز کنترل شده و مازاد بر ظرفیت تولیدی داخلی نباشد.

وی شناسه‌دار کردن محصول تولیدی و صادراتی را که از الزامات قانونی کشور است، راهکار تنظیم بازار سیب زمینی ذکر کرد و افزود: با شناسه‌دار شدن محصول صادراتی، کشاورز مجبور خواهد شد تا محصول سالمی را تولید کند و دولت هم خواهد توانست بازار را بر اساس داده‌های دقیق مدیریت و کنترل کند و قیمت محصول هم متعادل شود.

مشکلات سیب‌زمینی کاران اردبیلی؛ از تامین کود و بذر تا افزایش هزینه تولید

همزمان با افزایش قیمت محصول سیب زمینی در بازار مصرف، امسال هزینه تامین بذر و هزینه کاشت محصول نیز افزایش یافته به طوری که بر اساس برآورد کارشناسان، امسال هزینه نهایی تولید هر کیلوگرم سیب زمینی در کشور بالاتر از ۱۵۰ هزار ریال خواهد بود.

افزایش هزینه کارگر در مراحل کاشت، داشت و برداشت، هزینه آبیاری، هزینه تامین کود و سم، هزینه انبارداری و حمل و نقل محصول شرایط را به زیان تولیدکننده سیب زمینی رقم زده و با این وضعیت، سیب زمینی‌کاران اردبیل نگران هستند که شاید نتوانند محصول خود را در آخر فصل، به قیمتی بفروشند که تامین کننده هزینه و یک سال زحمات آنها باشد.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل تامین کود را مهم‌ترین مشکل امسال سیب زمینی‌کاران استان اردبیل اعلام کرد و گفت: ناترازی انرژی در تولید و تامین کود مورد نیاز کشاورزان کشور اثر گذاشته و تامین کود هم‌اکنون به شکل قطره‌چکانی انجام می‌شود.

غفور آقایی با اشاره به نیاز سیب زمینی‌کاران استان اردبیل به ۱۰ هزار تن کود ازته، سه هزار تن کود فسفاته و یک هزار تن کود پتاسه افزود: امیدواریم کود مورد نیاز کشاورزان استان در زمان مناسب تامین شود تا با افت میزان تولید در این محصول مهم مواجه نشویم.

وی با اشاره به نیاز استان اردبیل به حدود ۸۰ هزار تن بذر سیب زمینی برای کاشت محصول گفت: قیمت بذر امسال به علت افزایش قیمت خود سیب زمینی افزایش زیادی داشت ولی تامین و کاشت انجام شد.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل ادامه داد: ۲۰ درصد از بذر مورد نیاز کشاورزان سیب زمینی کار استان توسط خود آنها تولید و تامین می‌شود، ۶۰ درصد از بذور خودمصرفی کشاورزان سایر استان‌ها به اردبیل منتقل می‌شود، ۱۲ درصد توسط تولیدکنندگان بذر در داخل استان و مابقی نیز توسط تولیدکنندگان بذر سایر استان‌ها تامین می‌شود.

گردش مالی سیب زمینی در اردبیل و پیش‌بینی امسال

به گفته کارشناسان، سیب زمینی محصول پرمصرف و استراتژیک بوده و با توجه به اشتغال تعداد زیادی از کشاورزان کشور به کاشت و داشت آن، ضرورت مدیریت بازار و در مواقع نیاز حمایت از تولیدکنندگان اجتناب‌ناپذیر است و دولت باید در این زمینه برنامه سالانه و پیش‌بینی شده‌ای داشته باشد.

با تداوم ضرر و زیان سیب زمینی‌کاران اردبیلی، برخی مسئولان و نمایندگان پیگیر موضوع تنظیم بازار این محصول تولیدی در استان هستند ولی به نظر نمی‌رسد که در کوتاه مدت نتیجه‌بخش باشد.

بر اساس برآورد کارشناسان، با احتساب قیمت ۴۰۰ هزار ریال برای هر کیلوگرم برای محصول سیب زمینی در وضعیت کنونی بازار، تولید محصول سیب زمینی می‌تواند بالغ بر ۳۴۰ هزار میلیارد ریال در اقتصاد استان اردبیل نقش ایفا کند که رقم بزرگی برای چنین استانی به شمار می‌رود.

هر چند که بر اساس برآوردها، حدود یک سوم این رقم امسال برای تولید محصول صرف خواهد شد، ولی اگر شرایط تولید و تنظیم بازار این محصول به شکل معقولی انجام شود، امسال لبخند رضایت به چهره حدود چهار هزار کشاورزان سیب زمینی‌کار استان اردبیل باز خواهد گشت.

به گزارش بسیج، همه ساله کشت سیب زمینی در مزارع شهرستان اردبیل، نیر، نمین و سرعین به عنوان یکی از قطب‌های مهم تولید این محصول در کشور بسته به شرایط آب و هوایی از اوایل سال آغاز شده و تا نیمه بهار ادامه یافته و برداشت محصول سیب زمینی در این استان نیز از نیمه تابستان آغاز شده و تا اوایل مهر ماه ادامه می‌یابد.

بر اساس برآوردها، چهار هزار کشاورز سیب زمینی‌کار در استان اردبیل مشغول تولید هستند ولی ۹۶ درصد محصول آنها به علت نبود انبار فنی و سردخانه کافی به صورت خام و بدون فرآوری وارد بازار می‌شود و لازم است که در زمینه ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی اقدامی اساسی شود.

نیاز استان اردبیل به سیب زمینی حدود ۱۸۴ تا ۲۰۰ هزار تن است و مازاد محصول به استان‌های دیگر و نیز به کشورهای دیگر از جمله جمهوری آذربایجان و روسیه صادر می‌شود.

استان اردبیل با تولید حدود ۸۰۰ تا ۸۵۰ هزار تن سیب زمینی معادل ۲۰ درصد تولید این محصول ایران، مهم‌ترین قطب تولید سیب زمینی در کشور محسوب می‌شود.

سیب زمینی تولید شده در این استان از لحاظ کیفیت، درصد ماده خشک، وجود کمترین میزان باقی مانده سموم و کود در جایگاه برتر کشور قرار دارد و سیب زمینی اردبیل جزو محصول پاک به شمار می‌رود و از نظر کیفیت و کمیت قابل رقابت با سیب زمینی تولیدی کشورهای اروپایی است.