زنگ خطر تبدیل ناهنجاری به عرف در جامعه/ آسیب‌های رفتار هنجارشکنانه در زندگی اجتماعی، فقط متوجه خود فرد نیست!
به گزارش خبرگزاری بسیج خراسان رضوی از مشهد مقدس؛ حسین شادکام، فعال فرهنگی در گفت‌وگو با روابط‌عمومی ستاد امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر خراسان رضوی اظهار کرد: اگر تمامی افراد و آحاد جامعه نسبت به ارزش‌های فرهنگی احساس مسئولیت کنند، فرهنگ در جامعه تثبیت و هنجارها تقویت می‌شود. اگر به هر علتی حساسیت‌ها و نظارت عامه مردم نسبت به این رفتار تضعیف شود، خود مردم دچار ضعف و سستی شوند، حاکمیت و حکومت آنها را از این نقششان خارج کند و از رفتار مسئولانه به رفتار غیرمسئولانه بکشاند؛ باعث می‌شود ناهنجاری در جامعه کم‌کم به یک عرف تبدیل شود و مردم نسبت به آن احساس پذیرش کنند.
وی افزود: تفکر غیردینی و بعضاً غربی فرد را به رفتارهای فردی و شخصی خود منحصر می‌کند که هیچ‌گونه مسئولیتی در قبال دیگران ندارد. عبارت «به شما چه ارتباطی دارد»، یک مصداق تقابل با مسئولیت‌پذیری اجتماعی است.
این فعال فرهنگی بیان کرد: در فرهنگ ما بیت «اگر بینم که نابینا و چاه است اگر خاموش بنشینم گناه است» از سعدی ذکر شده است. آن فرهنگی که می‌گویند «عیسی به دین خود، موسی به دین خود» یا «هر کس را در قبر خودش می‌گذارند» اینها محصول تفکر غربی است. تفکر دینی یک تفکر رفتاری و زندگی مسئولانه است.
ویژگی اولیه زندگی اجتماعی، رفتارهای مسئولانه در تعامل با دیگران است
شادکام ادامه داد: هنگامی که شما یک زندگی فردی دارید، منافع دیگران و منافع شما هیچ‌گونه تلاقی با یکدیگر ندارند؛ بنابراین آنچه که اتفاق می‌افتد، زندگی است که رفتار مسئولانه در آن چندان ضرورت ندارد.
این فعال فرهنگی بیان کرد: یکی از ویژگی‌های اولیه در زندگی اجتماعی، ضرورت رفتارهای مسئولانه در تعامل با دیگران است. یک‌سری منافع شما با دیگران و بالعکس منافع دیگران با شما در تلاقی قرار می‌گیرد. این اولین یا یکی از برجسته‌ترین تفاوت‌های زندگی اجتماعی و زندگی فردی است.
وی ذکر کرد: هنگامی که شما در یک زندگی اجتماعی حضور دارید، یکی از برجسته‌ترین شاخصه‌های آن رفتار مسئولانه و مدیریت‌کردن منافع خود است؛ در شکلی که آسیبی به منافع دیگران نزند. بعضی از رفتارها در جامعه به‌گونه‌ای است که فقط نتایج و آثار آن متوجه فرد نمی‌شود.
شادکام خاطرنشان کرد: در مثال معروفی که همه ما سوار بر یک کشتی هستیم؛ وقتی یک رفتار هنجارشکنانه در داخل کشتی موجب آسیب واردکردن به کشتی می‌شود و آن را در معرض غرق‌شدن قرار می‌دهد، از همان نقطه‌ای که من در آنجا هستم و تصور می‌کنم اختیار آن نقطه را دارم، اما این غرق‌شدن فقط برای آن یک نفر که حفره در زیر پای او ایجاد شده اتفاق نمی‌افتد؛ بلکه پس از مدتی مجموعه سرنشینان کشتی را تهدید خواهد کرد.
آسیب‌های یک رفتار هنجارشکنانه در زندگی اجتماعی، فقط متوجه خود فرد نیست!
این فعال فرهنگی با اشاره به آسیب‌های یک رفتار هنجارشکنانه در زندگی اجتماعی ذکر کرد: در یک زندگی اجتماعی آسیب‌های یک رفتار هنجارشکنانه فقط متوجه خود فرد نمی‌شود. ملموس‌ترین مثال آن را در زمان شیوع بیماری کرونا می‌توان مشاهده کرد. در این دوره بیماری که برخی از افراد ملاحظات را رعایت نمی‌کردند، به شکل یک تهدید از ناحیه همه افراد جامعه تلقی می‌شد؛ به‌ویژه از مجموعه کسانی که دارای یک مسئولیتی بودند. درک این موضوع برای مردم آسان بود چون می‌دانستند رفتار هنجارشکنانه افراد در شیوع بیماری مؤثر است؛ بنابراین با افراد هنجارشکن برخورد می‌کردند.
وی بیان کرد: پذیرش این موضوع برای مردم راحت بود که بیمار اختیار دارد؛ اما باید فاصله اجتماعی، استفاده از ماسک، خارج‌نشدن از خانه و ملاحظات دیگر را رعایت کند. برای واکسن‌زدن نیز برخوردها و محرومیت‌های شدید اجتماعی توسط دولت‌هایی که قوانین نظارت عامه و عمومی را قبول داشتند یا نداشتند، صورت گرفت. جوامع اروپایی که مدعی آزادی مطلق انسان هستند، در دوره کرونا سخت‌ترین محدودیت‌ها را برای افراد ایجاد کردند. آنها هم در ذات این قوانین این نگاه را دارند که اگر کنترل ها برقرار نشود، یک آسیب فردی می‌تواند آسیبی را برای یک جامعه ایجاد کند.
شادکام توضیح داد: فرهنگ در جامعه بیشتر بر اساس عرف شکل می‌گیرد. اولین نقطه تربیت فرهنگ نیز در داخل خانه و خانواده است. در آنجا روابط قانونی حاکم نیست؛ بلکه روابط عرفی و اخلاقی حاکم است. رابطه فرزندان با مدیریت پدر و مادر یک رفتار عرفی و اخلاقی است. در سطح بعدی هنگامی که فرد وارد اجتماع می‌شود، بخشی از رفتارهای او قانونی می‌شود. یعنی قانون رفتارهای یک فرد را تنظیم می‌کند و به آن انضباط می‌بخشد.
وی عنوان کرد: عرفیات اجتماعی نیز وجود دارد اما گاهی اوقات قوانین رفتارها را شکل می‌دهد؛ بنابراین نمی‌توان گفت که صرفاً عرفیات یا قانون فرهنگ را شکل می‌دهد. معمولاً همه اینها با یکدیگر فرهنگ را شکل می‌دهند. همه آحاد شهروندان فرهنگ را می‌سازند. فرهنگ در طی دوران شکل می‌گیرد و مجموعه معارف یک جامعه است.
خانواده، منشا شکل‌گیری رفتارهای به‌هنجار یا ناهنجار در جامعه
این فعال فرهنگی با اشاره به منشا شکل‌گیری رفتارهای به‌هنجار یا ناهنجار در جامعه اذعان کرد: والدین رفتاری را در خانواده برای تمرین و ممارست فرزندان ایجاد می‌کنند. هنگامی که این فرزند وارد اجتماع می‌شود آن رفتار را به همراه خود از درون خانواده به درون اجتماع می‌برد. اگر خانواده‌ای به‌هنجار باشد، رفتار در داخل خانواده شکل می‌گیرد و در اجتماع شیوع پیدا می‌کند. هنگامی که یک خانواده نابهنجار است، فرزندان این خانواده رفتارهای پسندیده و هنجار را تمرین نمی‌کنند و زمانی که وارد اجتماع می‌شوند، به شکل هنجارشکنانه در اجتماع رفتار می‌کنند.
وی افزود: در ابتدا عرفیات جامه با فرد در تلاقی است. آن فرد با مردم درگیر می‌شود و مردم نیز نسبت به او یک موضع و مقاومتی دارند. گاهی اوقات این رفتار هنجارشکنانه آن‌قدر توسعه پیدا می‌کند که قانون با آن تلاقی می‌کند و از پس اصلاح رفتار هنجارشکنانه او بر می‌آید؛ بنابراین آنچه که به‌عنوان عرفیات و فرهنگ رفتاری در جامعه است، نقطه اولیه شکل‌گیری و تمرین و تربیت‌شدن در داخل خانواده است و سپس بروز و ظهور آن در داخل جامعه رخ می‌دهد.
شادکام خاطرنشان کرد: اگر یک فرد در اجتماع رفتاری را انجام دهد، رفتار فرد بر کل اجتماع تأثیر می‌گذارد. رفتار فردی یک شخص در انحصار و موقعیت جغرافیایی او باقی نخواهد ماند. آثار وجودی رفتار هنجارشکنانه و نامناسب فرد بر دیگران نیز تأثیر خواهد گذاشت. یک راننده باتوجه‌به منافع شخصی خود قصد دارد وارد خیابان ورودممنوع شود، تمام ماشین‌هایی که از روبه‌رو می‌آیند دچار مشکل می‌شوند. هنگامی که یک فرد در محیط اجتماع از انضباط اجتماعی تبعیت نکند و صرفاً بر اساس منافع شخصی و فردی خود رفتار کند، اختلال و مشکلات بسیاری در جامعه ایجاد می‌کند.
وی اعلام کرد: مجموعه معارف مورد قبول یک جامعه را فرهنگ می‌نامیم. اگر یک فرهنگ از جامعه دینی و مسلمان برخوردار باشد، منشأ آن دینی است. اگر یک فرهنگ از جامعه نخبگانی برخوردار باشد، فرهنگ آن جامعه باتوجه‌به منافع جمعی شکل‌گرفته است. هسته اولیه فرهنگ، مانند رعایت حقوق دیگران، در داخل خانه تربیت می‌شود؛ در داخل مدرسه توسعه پیدا می‌کند و بروز و ظهور آن مانند رعایت حقوق دیگران هنگام رانندگی، در اجتماع رخ می‌دهد.
زنک خطر تبدیل‌شدن ناهنجاری به عرف در جامعه
این فعال فرهنگی گفت: اگر تمامی افراد و آحاد جامعه نسبت به ارزش‌های فرهنگی احساس مسئولیت کنند و حساسیت داشته باشند، فرهنگ در جامعه تثبیت و هنجارها تقویت می‌شود. اگر به هر علتی حساسیت‌ها و نظارت عامه مردم نسبت به این رفتار تضعیف شود، خود مردم دچار ضعف و سستی شوند، حاکمیت و حکومت آنها را از این نقششان خارج کند و از رفتار مسئولانه به رفتار غیرمسئولانه بکشاند؛ باعث می‌شود ناهنجاری در جامعه کم‌کم به یک عرف تبدیل شود و مردم نسبت به آن احساس پذیرش کنند.
وی اظهار کرد: یک قورباغه زنده را می‌توان به شکل آرام پخت، درحالی‌که متوجه نشود. ظرف آب سردی را بر روی اجاق بگذارید و قورباغه زنده را درون آن قرار دهید. آب را به نرمی و ملایمت گرم کنید. قورباغه دارد پخته می‌شود؛ اما این را احساس نمی‌کند. درحالی‌که اگر قورباغه را در یک ظرف آب داغ بیندازید، بلافاصله از آن به بیرون می‌پرد. زمانی در داخل جامعه پوشش نامناسب، خارج گذاشتن بخشی از موی سر بود. برخی از افراد با این هنجارشکنی مقابله کردند؛ اما برخی دیگر که چهره نخبگانی به خود می‌گرفتند، می‌گفتند بند یک تار موی زن‌ها هستید؟ این موضوع در ذهن کسانی که می‌خواستند رفتار مسئولانه و نظارت عامه داشته باشند، به یک هنجار پذیرفته شده تبدیل شد. این موارد صرفاً برای موضوع پوشش نیست.
شادکام ادامه داد: به‌مرور شکل آن رفتار هنجارشکنانه بدتر شد و امروز بخشی از افراد که دارای رسانه و موج تبلیغی هستند، این موضوع را به جامعه تزریق می‌کنند که شما نسبت به این رفتار هنجارشکنانه هیچ‌گونه مسئولیتی ندارید و صرفاً حکومت مسئولیت دارد.
این فعال فرهنگی گفت: القاهای نامناسب از سوی رسانه‌های غربی، فضای مجازی، تلویزیون‌های ماهواره‌ای و یا برخی از کسانی که در میان جامعه رسانه دارند، افراد را نسبت به رفتارهای هنجارشکنانه دیگران غیرمسئول کرده است. امروز یک رفتار ناهنجار که در جامعه شکل‌گرفته و متأسفانه روزبه‌روز در حال افزایش است، نگهداری سگ در داخل خانه است که اگر همان اول که این موضوع شکل گرفت، با رفتار مسئولانه از سمت مردم مواجه می‌شد، قطعاً به این اندازه شیوع پیدا نمی‌کرد.
وی تصریح کرد: هنگامی که شما به مطب پزشک مراجعه می‌کنید و او به دلیل فرار مالیاتی از شما درخواست پول نقد می‌کند و شما با او همراهی می‌کنید، به‌مرور این رفتار هنجارشکنانه به یک عرف و هنجار تبدیل می‌شود. این موضوع یکی از خطرهای بسیار بزرگ برای جامعه‌ای است که می‌توانست رفتار مسئولانه و نظارت عامه را بپذیرد؛ اما به یک جامعه خنثی و غیرمسئول تبدیل شد و نسبت به رفتار هنجارشکنانه بدون واکنش و کنش اجتماعی بود. این بسیار سم مهلک و خطرناکی است و متأسفانه گاهی اوقات در جامعه مشاهده می‌شود.
خبرنگار: محدثه رأفتی خداپرست
