وظیفه‌شناسی؛ ستون محکم خانواده
پاکدامنی زن و چشم‌پاکی شوهر، دو بال حفظ عزت و استواری خانواده و حفاظت از حریم مقدس خانواده است. امیرالمؤمنین علیه‌السلام زن پاکدامن را فرشته‌ای الهی می‌خواند و پاکی او را برتر از جهاد و شهادت می‌داند. (حکمت۴۷۴) امام، پاسداری همسر از حریم زندگی و دوری از نامحرم را کمال زن می‌شمارد. (حکمت۲۳۴) به مردان نیز سفارش می‌فرماید که با دقت بر پوشش و روابط همسرشان، از پاکی و سلامت او محافظت کنند. (نامه۳۱) اما این مراقبت، هرگز به معنای سخت‌گیری یا غیرت بی‌جا نیست. (حکمت۳۶۰) از طرفی دیگر چشم‌پاکی شوهر باعث دلگرمی و اعتماد به او می‌شود و زندگی در مسیر آرامش قرار می‌گیرد.
خوش اخلاقی
خوش‌خلقی اعضای خانواده، به‌ویژه همسران، نقشی کلیدی در استواری کانون خانواده ایفا می‌کند. امیرالمؤمنین علیه‌السلام خوش‌خلقی را از برترین فضیلت‌ها دانسته که ستون‌های خانواده را استوار نگه می‌دارد. (حکمت۳۸) ایشان شوهرداری نیکوی زن را به جهاد تشبیه کرده‌اند(حکمت ۱۳۶)، زیرا زن، محور خانواده است و تدبیر و ارتباط شایسته او با همسر، پیوند خانوادگی را حفظ و تقویت می‌کند. از دیگر جلوه‌های خوش‌خلقی، عیب‌پوشی زن و شوهر از یکدیگر است(خطبه۱۴۰)، چراکه گاه به بهانه درددل، رازهای هم را فاش می‌کنند، عملی که بیشتر در زنان مشاهده می‌شود.
مشورت کردن و پرهیز از خودرایی
یکی از عوامل مؤثر در ایجاد تفاهم، همکاری و تعامل سالم بین اعضای خانواده، پرورش فضای مشورت در خانواده است. وقتی اعضای خانواده با هم مشورت کنند، می‌توانند مشکلات و گرفتاری‌هایشان را راحت‌تر حل کنند و دیگر نیاز نیست هر کس به تنهایی به دنبال راه‌حل باشد. زیرا هیچ حمایتی همراه‌تر و موثرتر از مشورت با دیگران نیست. (حکمت ۵۴)
امیرالمومنین علی علیه‌السلام در عهدنامه مالک اشتر به خوبی تأکید می‌کنند: هرگز نیکوکار و بدکار در برابر تو یکسان نباشد؛ زیرا یکسان‌انگاری تو با آنان، برای نیکوکار بی‌انگیزگی و برای بدکار جسارت به انجام گناه خواهد آورد.
جریان عشق و محبت بین اعضای خانواده
طبیعت وجودی انسان به گونه‌ای است که همواره طالب عشق و محبت است. مهر و مهربانی، توانایی ایجاد معجزه در زندگی را دارد و محبت متقابل اعضای خانواده نه تنها سبب آرامش فردی و جمعی می‌شود، بلکه موجب نزول رحمت الهی نیز می‌گردد. خانه‌ای که سرشار از عشق، محبت و صمیمیت باشد، فضایی سالم و پایدار برای رشد فرزندان فراهم می‌کند؛ فرزندانی که در چنین فضایی بزرگ می‌شوند، معمولاً متعادل، امنیت‌طلب و عاطفی‌ترند. در این‌گونه خانواده‌ها دیگر مجالی برای کینه، انتقام، ترس و خشم باقی نمی‌ماند.
همکاری و تقسیم کار در منزل
در خانواده همه اعضا باید در انجام امور خانه همکاری داشته و کمک کار یکدیگر باشند نه این که بار کارها فقط بر دوش مادر و یا یکی از اعضای خانواده باشد. امیرالمومنین علیه‌السلام می‌فرماید: از حقوق واجب خدا بر بندگان، خیرخواهی به اندازه توان، و یاری کردن یکدیگر برای برپایی حق در میان خود است. (خطبه۲۱۶) اگر تقسیم کار صورت نگیرد، ضمن خستگی‌های بسیار برای یک نفر، دلخوری بین اعضا ایجاد می‌شود که چرا دیگران در امور خانه کمک نمی‌کنند.
در یک خانواده، همه اعضا باید در انجام وظایف‌وکارهای خانه مشارکت داشته باشند و دست به دست هم دهند، نه اینکه تمام بار کارها تنها بر دوش یک نفر، مانند مادر یا فردی خاص، قرار گیرد. امیرالمومنین علی علیه‌السلام در این باره می‌فرماید:
از حقوق واجب خداوند بر بندگان، خیرخواهی به اندازه توان و یاری‌کردن یکدیگر در برپایی حق، میان خود است. (خطبه ۲۱۶)
تقسیم نکردن مناسب کارها، نه تنها باعث خستگی و فرسودگی بیش از حد یک فرد می‌شود، بلکه موجب دلخوری و ناراحتی دیگر اعضای خانواده نیز خواهد شد؛ زیرا پرسش طبیعی این افراد این است که چرا دیگران در کارهای خانه کمک نمی‌کنند؟
زیبا سخن گفتن
یکی از عوامل اصلی ایجاد آرامش و سکون در خانواده، سخن گفتن با ادب و دقت در انتخاب کلمات است. وقتی اعضای خانواده با صمیمیت و با الفاظ زیبا با یکدیگر صحبت کنند، فضایی پاک و دوست‌داشتنی در میان آنها برقرار می‌شود. همان‌گونه که امیرالمومنین علیه‌السلام می‌فرماید: اگر زیبا سخن گفته شود، سخنان زیبا هم شنیده می‌شود. (غررالحکم، ح ۲۵۶۸)
مهر و مهربانی، توانایی ایجاد معجزه در زندگی را دارد و محبت متقابل اعضای خانواده نه تنها سبب آرامش فردی و جمعی می‌شود، بلکه موجب نزول رحمت الهی نیز می‌گردد.
اما عکس این موضوع نیز صادق است؛ اگر سخن با تندی و بی‌احترامی بیان شود، واکنش طرف مقابل نیز خشن و منفی خواهد بود. این رویکرد نشانه‌ای از بداخلاقی و ناسازگاری در میان خانواده است.
در یک خانواده سالم، باید گفتگوهای صمیمی جریان داشته باشد و اعضا به حال و احساسات یکدیگر توجه کنند. ولی متأسفانه در دنیای کنونی و با گسترش فضای مجازی، این نوع ارتباط کلامی میان اعضای خانواده کم‌رنگ شده است. این فاصله ارتباطی یکی از مهم‌ترین آسیب‌های ناشی از استفاده ناصحیح از فناوری و شبکه‌های اجتماعی است که ارتباط معنادار خانواده‌ها را به شدت تحت تأثیر قرار داده است.
دوری از درخواست نامقدور
یکی از معضلات خانواده امروزی چشم و هم‌چشمی و راضی‌نبودن به داشته‌های خود هست. و از نداشتن وسیله‌ای، احساس خجالت می‌کنند و این‌گونه می‌شود که فشار درخواست‌های نابجا، فشار روحی را بر دوش پدر خانواده می‌افزایند و باعث کدورت و ناراحتی می‌شود. و گاهی خانواده به سمت ربا و قرض‌های کمرشکن می‌رود. امیرالمومنین علی علیه‌السلام در این زمینه توصیه می‌فرماید: کَثرَةُ السُّؤالِ تُورِثُ المَلالَ (غررالحکم، ح ۷۰۹۴)؛ درخواستِ زیاد، ملال و ناراحتی به وجود می‌آورد.
یکی از مشکلات جدی خانواده‌های امروزی، حسادت به دیگران، چشم و هم چشمی و نارضایتی از نعمت‌های موجود است. بسیاری از افراد به جای قدردانی از آنچه دارند، با نگاه به داشته‌های دیگران، احساس کمبود و حتی خجالت می‌کنند. این رفتار، فشارهای غیرضروری را بر خانواده و به ویژه پدر خانواده وارد می‌کند.
این تقاضاهای بی‌جا نه تنها باعث ایجاد ناراحتی و کدورت در روابط خانوادگی می‌شوند، بلکه گاهی خانواده را به سمت و سوی ربا، قرض‌های سنگین و بدهی‌های کمرشکن سوق می‌دهند. در این رابطه، امیرالمومنین علی علیه‌السلام هشدار جدی می‌دهند و می‌فرماید:
کَثرَةُ السُّؤالِ تُورِثُ المَلالَ(غررالحکم، ح ۷۰۹۴)؛ درخواست‌های زیاد، ملال و ناراحتی را به دنبال دارد.
این نصیحت الهی یادآوری می‌کند که رضایت به حال و مقتصد بودن، راهکاری مهم در جلوگیری از فشارهای معنوی و مادی در خانواده است.
تشویق، رمز نشاط و رقابت سازنده
یکی از ویژگی‌های مهم یک خانواده سالم، فرهنگ تشویق در میان اعضا است. تشویق نه تنها بنیان تحکیم و همبستگی خانوادگی است، بلکه منبعی برای ایجاد نشاط، انگیزه و رقابت سازنده میان فرزندان نیز محسوب می‌شود.
تقاضاهای بی‌جا نه تنها باعث ایجاد ناراحتی و کدورت در روابط خانوادگی می‌شوند، بلکه گاهی خانواده را به سمت و سوی ربا، قرض‌های سنگین و بدهی‌های کمرشکن سوق می‌دهند در صورتی که در خانواده به عملکرد خوب توجهی نشود و بین کار نیک و بد تمایزی قائل نگردد، فرزندان به تدریج احساس خواهند کرد که کارهایشان دیده نمی‌شود و هیچ فرقی میان انجام کار خوب یا بد وجود ندارد. این امر باعث از دست‌دادن انگیزه و علاقه آنها به انجام کارهای پسندیده می‌شود.
در این زمینه، امیرالمومنین علی علیه‌السلام در عهدنامه مالک اشتر به خوبی تأکید می‌کنند: هرگز نیکوکار و بدکار در برابر تو یکسان نباشد؛ زیرا یکسان‌انگاری تو با آنان، برای نیکوکار بی‌انگیزگی و برای بدکار جسارت به انجام گناه خواهد آورد.
این نصیحت الهی، یادآوری قدرت تشویق و قدردانی در تقویت شخصیت فرزندان و شکل‌دادن به رفتارهای مثبت در خانواده است.
وظایفی فوق، از جمله عوامل اصلی پایداری، اعتلای خانواده و حفظ رابطه صمیمی بین اعضای آن به‌شمار می‌روند. رعایت و انجام این وظایف نه تنها موجب اعتبار و ثبات خانواده می‌شود، بلکه فضایی شاد و هماهنگ میان افراد ایجاد کرده و به تعامل مثبت و دوست‌داشتنی آنها کمک می‌کند.
تبیان
