به گزارش خبرگزاری بسیج استان مرکزی، وقتی صحبت از استرس یا فشار روانی به میان می آید، در واقع منظور نحوە واکنش فرد به موقعیت های دشوار و چالش برانگیز است. اگر نتوانیم انرژی حاصل از اسـترس ایجاد شده در بدن را تخلیه کنیم، به تدریج سلامت جسـمانی و روانی خود را از دست خواهیم داد.
برخی بر این باورند که تنها اتفاقات ناخوشایند است که باعث ایجاد استرس می شود؛ در حالیکه رویدادهای مثبت مانند پذیرفته شدن در دانشگاه و هر تغییر مثبت دیگری که در زندگیمان رخ می دهد نیز ممکن است استرس زا باشد، عامل اساسی در ایجاد استرس "نحوۀ برداشت" ما از این رویدادهاست.
وقتی اتفاقی می افتد ابتدا فکر می کنیم آیا این اتفاق برایمان تهدیدکننده است یا خیر؟ پس از آن، درباره نحوه برخورد با آن فکر می کنیم. اگر توانایی ما بیشتر از عامل باشد، دیگر آن موقعیـت استرس زا نیست. یک موقعیت وقتی استرس زا تلقی می شود که توانایی ما کمتر از آن باشد و در این شرایط است، که بدن واکنش نشان می دهد.
در پاسخ به استرس چه مراحلی پشت سر گذاشته می شود؟
پاسخ فرد به استرس از سـه مرحله می گذرد و در هر مرحله فـرد علائمی را تجربه می کند که عبارتند:
مرحله آگاهی از خطر: در پاسـخ بـه رویدادی اسـترس زا مانند تصادف با اتومبیل، فعالیت بدن به شدت افزایش می یابد. این نوع استرس، استرس اوليه نامیده می شود و واکنش بدن در این مرحله واکنش هشدار یا آگاهی از خطر است.
به غیر از موقعیت های استرس زای ناخواسته، انتخاب های ما نیـز در ایجاد اسـترس نقش دارند. به راستی چه کسـی شب کنکور خود را بدون استرس سـپری می کند؟ گرچه ایـن انتخاب یک انتخاب مثبت است، اما همه افراد در این شرایط استرس را تجربه می کنند. این نوع استرس، استرس ثانویه نامیده می شود. اسـترس خواه از نوع اولیه باشد یا ثانویه، فرد در مرحله آگاهی از خطر، به علائم و نشـانه هایی مانند افزایش ضربان قلب، افزایش فشارخون، تنفس سـریع و سطحی، تعريق و مشکلات گوارشی مانند اسهال، تکرار ادرار و تهوع دچار می شود.
مرحله مقاومت: اگر برای گریز از مرحله اول، هیچ راهی وجود نداشته باشد و محرک های تنش زا ادامه داشته باشند، مرحله مقاومت آغاز می شود. فرد در این مرحله نشانه هایی از قبیل احساس تحت فشار بودن، خستگی و کوفتگی و ضعف حافظه و تمرکز دارد و ممکن است بـه بیماری هایی مانند سرماخوردگی یا آنفلوانزا دچار شود. در این مرحله، بدن با افزایش فشارخون و ضربان قلب و نبض و نیز آزادسازی قند خون به استرس واکنش نشان می دهد.
مرحله فرسودگی: در سومین مرحله واکنش به استرس، بدن به سبب تخلیه کامل منابع انرژی دچار فرسودگی می شود. به عبارتی مزمن شدن استرس به درهم شکستن مقاومت بدن می انجامد و فرد دچار بیماری های قلبی_عروقی، زخم معده و روده، مشکلات هورمونی، مشکلات پوستی مانند کهیر و آكنه و بیماری های روانپزشکی مانند اضطراب، افسـردگی خواهد شد.
چه عواملی استرس ایجاد می کنند؟
همانطور که گفته شد، استرس احساس فشاری است که به دنبال رویارویی با موانع و چالش ها در زندگیمان احسـاس می کنیم. البته فقـط موانع و چالش ها اسـترس زا نیسـتند، بلکه بسیاری از تغييرات مثبت و منفی که در زندگیمان رخ می دهد، می توانند استرس تولید کنند؛ مانند: تصادف، امتحاناتی مانند کنکور، ترفيع درجه و... عواملی که استرس ایجاد می کنند، عوامل اسـترس زا یا استرسور نامیده می شوند که به دو گروه عوامل استرس زای درونی و بیرونی تقسـیم می شوند.
عوامل استرس زای بیرونی:
همه تغییرات مثبت و منفی زندگی، اسـترس زا به شـمار می رونـد و عوامـل اسـترس زای بیرونی نامیده می شوند.
مواردی از عوامل استرس زا:
مرگ یکی از اعضای خانواده، از دست دادن شغل، بیماری خطرناک، مشکلات اداری با همکاران، شکست تحصیلی، درگیری در خانواده، ازدواج، بچه دار شدن، بازنشستگی، نخوردن غذای کافی برای مدت طولانی و خستگی بیش از اندازه بر اثر کار زیاد.
افراد معمولا به استرس های جزئی روزانه عادت می کنند و درصدد تغيير آن برنمی آیند.
عوامل استرس زای درونی:
گاهی اوقات استرس از طـرز تفكر فرد و خصوصیات شخصیتی او ناشی می شود مانند: کمال گرایی، سبک زندگی ناسالم، تعارض های درونی و فقدان مهارت های مقابله ای.
مقابله با استرس چند مرحله دارد؟ برای مقابله با استرس باید سه مرحله را پشت سر گذاشت.
در مرحله اول باید عوامل ایجادکننده استرس را شناسایی کنیم. برای این كار فهرستی از رویدادهایی که در حال حاضر در زندگیمان استرس ایجاد می کنند، تهیه کنیم مانند شروع ترم تحصیلی، قبولی در رشته دانشگاهی و...
مرحله دوم را به بررسی روش یا سبک مقابله ای خود در رویارویی با استرس اختصاص دهیم. به عبارتی باید ببینیم به چه روش هایی به استرس واکنش نشان می دهیم. اینکه آیا سبک مقابله ما در رویارویی با استرس سالم است یا ناسالم؟ برای مثال مصرف سیگار، پرخوری، تعلل و پرخاشگری از سبک های مقابله ای ناسالم به شمار می روند، در حالیکه ورزش، مدیریت زمان، ایجاد تعادل بین کار و لذت و رویارویی با مسائل از روش های سالم برای مقابله با استرس به شمار می روند.
در مرحله سوم، یعنی پس از شناسایی عوامل استرس زا و سبک مقابله ای خود، دست بـه عمل زنیم و با کمک راهبردهای رفتاری و شناختی با استرس مقابله کنیم. برای این کار ابتدا باید:
۱. به واکنش های جسمانی خود مانند داغ شدن، تعریق، تنفس سطحی، افزایش ضربان قلب و نبض توجه کنیم و از واکنش های هیجانی خود در برابر استرس مانند احساس خشم، آزردگی، افسردگی و اضطراب آگاه شویم.
۲. ببینیم چه چیزهایی را باید تغییر دهیم؛ واکنش های جسمانی یا هیجانی، واکنش های رفتاری یا افکار درونی؟
۳. سبک های مقابله ای سالم را به کار گیریم برای مثال حل مسئله برای حل مشکلات شخصی، حل تعارض برای حل مشکلات بین فردی و فن آرمیدگی برای کنترل تنش جسمانی. حتی زمانی که استرسی اندک را تجربه می کنیم، این سبک های سالم را به کار گیریم. این کار ما را برای مقابله با استرس های عمده آماده می کند.
فاطمه رنجبری، كارشناس روانشناسی
