کاهش سن بی‌خانمانی

به گزارش سرویس بسیج جامعه زنان کشور خبرگزاری بسیج،  دکتر سید حسن موسوی چلک، در گفت وگو با خبرنگار ما اظهار داشت: یکی از پدیده‌هایی که عموما زاییده توسعه شهرنشینی و صنعتی شدن بویژه در جوامع درحال توسعه بوده، موضوع "بی‌خانمانی" است. در کشورهای درحال توسعه، مشکلات اقتصادی که می‌تواند برگرفته از بحران‌های طبیعی، جنگ، مشکلات سیاسی و ضعف در نظام تأمین اجتماعی و... باشد، دست به دست یکدیگر می‌دهند تا پدیده بی‌خانمانی در جامعه گسترش یابد. متاسفانه شرایط جامعه‌مان به گونه‌ای شده است که نسبت به گذشته، بی‌خانمان‌ها مشهودتر شده‌اند. همچنین اخبار جمع‌آوری معتادین متجاهر نیز به گوش می‌رسد که بخشی از آنان را زنان تشکیل می‌دهند. شهرداری تهران طی سال‌های اخیر سامان‌سراها و گرمخانه‌هایی را ایجاد کرده است که ویژه زنان می‌باشد و این مسئله، یک پیام مشخص دارد مبنی براینکه "زنان بی‌خانمان، در جامعه ما وجود دارند."

افزایش ۵۰ درصدی پذیرش افراد دارای معلولیت با حکم قضایی در بهزیستی
رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران ادامه داد: برخی تحلیل‌ها اینگونه است که سن بی‌خانمانی در کشورمان درحال کاهش است و این افراد با یافتن راحت‌ترین اماکن به آنجا می‌پیوندند. ما نیز نگران هستیم سن بی‌خانمانی بخصوص در زنان، همچنان کاهش یابد زیرا متاسفانه شرایط کنونی، زمینه‌ها برای افزایش کارتن خوابی در ایران را بوجود آورده است، همانطور که می‌بینیم افرادی در جامعه هستند که قبلا خانواده از آنها نگهداری می‌کرده اما بنا به دلایلی، دیگر تمایلی برای نگهداری آنان ندارند و نهایتا این افراد را رها و طرد می‌کنند. اخیرا سازمان بهزیستی گزارشی ارائه داد که تقریبا نزدیک ۵۰ درصد از کسانی که در شش ماهه اول امسال در مراکز توانبخشیِ بهزیستی پذیرش شده‌اند، افرادی هستند که خانواده‌ها حکم قضایی گرفته‌اند و دادگاه حکم داده است بهزیستی از این افراد طرد شده از سوی خانواده، مراقبت کند.

علت بی‌خانمانی زنان چیست؟
وی افزود: این دسته از بی‌خانمان‌ها، به خیابان نیامده‌اند اما به اندازه‌ای مستأصل شدند که خانواده‌هایشان به هر دلیلی، قادر به اداره آنها نبوده‌اند و راهکار اجبار دولت و پذیرش از طریق قانون را انتخاب کرده‌اند. به دلیل حساسیتی که بخاطر شرایط فرهنگی جامعه ما روی زنان وجود دارد، معمولا خانواده‌ها مقاومت بیشتری برای رها کردن آنها از خود نشان می‌دهند اما اینطور نیست که زنان بی‌خانمان نداشته باشیم. علت بی‌خانمانی زنان نیز به مسائلی همچون اعتیاد، فقر، بی‌سرپرستی، اختلالات روانی، داشتن معلولیت و سابقه جرم بازمی‌گردد و بحران‌های جامعه نیز هرکدام به یک شکلی می‌توانند این پدیده‌ها را گسترش بدهند.
گسترش سامان‌سراها و گرمخانه‌ها در تهران طی ۱۰ سال گذشته
دکتر موسوی چلک، با بیان اینکه طی ۱۰ سال گذشته تا این حد شاهد گسترش سامان‌سراها و گرمخانه‌ها در تهران نبودیم، تصریح کرد: منصفانه باید بگویم اگر شهرداری تهران اقدام نمی‌کرد، کارتن خواب‌ها هیچ جا و مکانی برای ساماندهی نداشتند. متاسفانه شهرداری سایر شهرها و استان‌های کشور در این زمینه هیچ فعالیت موثری نکرده‌اند درحالی‌که مطابق قانونِ آیین‌نامه شورای عالی اداری سال ۱۳۷۸، همه شهرداری‌ها (نه فقط شهرداری تهران) مسئول ساماندهی بی‌خانمان‌ها، ولگردها و افرادی از این دست تعیین شده‌اند. البته همکاری ۱۱ سازمان دیگر نیز ضروری اعلام شده است اما عمده کار، برعهده شهرداری‌هاست و تاکنون فقط شهرداری تهران در این زمینه کار جدی کرده است. اگر شهرداری تهران نبود، هر روز باید جنازه بسیاری از کارتن‌خواب‌ها از خیابان‌های شهر، جمع‌آوری می‌شد.

سن بی‌خانمانی، کاهش یافته است
رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با طرح این پرسش، که آیا ظرفیت شهرداری همین قدر است؟ پاسخ داد: خیر، ظرفیت بیشتر از این هم وجود دارد. اما شهرداری واقعا در این حوزه، دست تنها است و فقط تاحدودی سیستم قضایی و پلیس هستند که با شهرداری همکاری می‌کنند. همکاران نیروی انتظامی تهران نیز همکاری لازم را دارند و علیرغم اینها، واقعیت این است که ما همچنان شاهد گسترش بی‌خانمانی زنان و مردان و کاهش سن بی‌خانمانی هستیم. از طرفی وقتی چنین پدیده‌هایی بسیار مشهود می‌شوند، عادی جلوه می‌کنند و عادی‌سازی مسئله، نگرانی‌ها را بیشتر و مسئولیت‌پذیری را در قبال موضوع کمتر می‌کند.

جرائمی که زنان بی‌خانمان را درگیر می‌کند
وی درخصوص تبعات بی‌خانمانی گفت: وقتی مدت حضور افراد بی‌خانمان در خیابان‌ها افزایش پیدا می‌کند، تاثیرات منفی بیشتری پدید می‌آید و بی‌خانمانی، با جرایم دیگر همراه می‌شود. مثلا یک زن بی‌خانمان، بخاطر تامین معاش خود، ممکن است تن فروشی کند، سرقت کند، یا در توزیع موادمخدر درگیر شود - ابتدا آلوده به مصرف مواد و سپس در توزیع، از وی بهره‌کشی می‌شود - زیرا راه دیگری برایش وجود ندارد. خیابان، گذر بازار، ترمینال، پاتوق‌های موادمخدر و ... جای امنی برای زندگی شبانه‌روزی زنان و کودکان نیست. کلانشهرها، شهرهای زیارتی، سیاحتی و تجاری بیشتر شاهد این پدیده هستند زیرا بی‌خانمان‌ها در این مناطق می‌توانند گمنام باشند و جا و مکانی برای خود پیدا کنند.
دکتر موسوی چلک با اشاره به روندی که بر جامعه حاکم است، از افزایش بی‌خانمانی در شهرهای کوچک نیز ابراز نگرانی کرد و گفت: متاسفانه نظام خانواده در ایران مانند گذشته، ثبات و پایداری ندارد، افراد حواسشان به یکدیگر نیست، نظام رفاه و تامین اجتماعی کشور ناکارآمد است، بنابراین حتی در شهرهای کوچک باید هر روز شاهد افزایش بی‌خانمان‌ها و پناه گرفتن آنها در فضاهای بی‌دفاع شهری مانند پارک‌ها باشیم.
مبارزه با فقر، سیره پیامبر و حضرت علی (ع)
این کارشناس مسایل اجتماعی درباره علت‌های مقطعی تشدیدکننده بحران بی‌خانمانی عنوان کرد: معمولا پدیده‌های اجتماعی، تک عاملی نیستند و هریک از دلایل موثر در بی‌خانمانی در مقاطعی از زمان، بحران را تشدید می‌کنند. عمده عامل پدیدآورنده بی‌خانمانی یعنی بحران اقتصادی، می‌تواند در مقطعی از زمان، نقش تشدید کننده را بازی کند. در مقطعی دیگر، مصرف مواد مخدر می‌تواند عامل تشدیدکننده باشد و در مقطعی دیگر، مشکلات خانوادگی. اما بطورکلی، اقتصاد تاثیرگذارترین عامل است. همانطورکه پیامبر اسلام (ص) فرموده‌اند؛ «فقر، همسایه کفر است.» حضرت علی (ع) فرموده‌اند؛ «اگر فقر بصورت مردی درمی‌آمد، من او را می‌کشتم.» ملاحظه کنید ایشان که امام مهربانی‌هاست، در مورد فقر، چگونه با سرسختی برخورد می‌کند و کمکهای شبانه وی به نیازمندان و یتیمان، پیامی دارد مبنی براینکه «هیچ حاکمی درباره فقرا نباید بی‌تفاوت باشد.» حضرت علی (ع) در عهدنامه مالک اشتر نیز نسبت به فقرا، ایتام و سالمندان تاکیدات خاصی داشته‌اند. بنابراین ما به عنوان پیروان آن امام همام، باید به پیامهای ایشان توجه کنیم. همچنین توجه به فقرا در سایر ادیان نیز مورد تاکید قرار گرفته است. اما متاسفانه علیرغم تمام ظرفیت های موجود، به دلیل سوء مدیریت در اقتصاد و رفاه جامعه، هنوز در بخش اقتصاد، درست عمل نکرده‌ایم.
وی بیان کرد: اصل ۲۱ قانون اساسی می‌گوید دولت‌ها، مسئولیت دارند تا نظام و ساختار رفاه اجتماعی را بهبود بدهند، اما عدم اجرای این قوانین، شرایطی را ایجاد کرده تا هر روز فقر بیشتری بوجود آید و نااطمینانی از آینده و نبود چشم‌اندازی برای مدیریت صحیح و بهینه اقتصاد، امیدها را کمتر کرده است. از این‌رو، هر روز باید منتظر ظهور و بروز پدیده‌های مختلف باشیم. مثلا تا ۱۰ سال قبل، "کارتن خوابی زنان" و "تن فروشی نه بخاطر کسب لذت بلکه بخاطر کسب درآمد"، مسئله جدی نبود اما الان هست.
دکتر موسوی چلک در پایان به اقدامات کمیسیون اجتماعی مجلس و تشکیل کمیته آسیب‌ها اشاره کرد و گفت: گواهی میکنم رییس کمیسیون، دغدغه جدی برای انجام اقدامات مناسب دارد و مطالبه‌گری میکند اما من از ایشان خواهشی که دارم این است که فعلا به دنبال تصویب قانون جدیدی در این حوزه نباشند زیرا به اندازه کافی قانون داریم. همچنین باتوجه به شیوع کرونا و آسیب پذیری این قشر، کارتن خواب‌ها نمی‌توانند پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنند و هرجایی هم بروند، نگرانی گسترش ویروس را دامن میزنند. وقتی هم این افراد در مراکز ساماندهی جمع میشوند، تجمع آنها خطرآفرین است. باید بدانیم این افراد در مقابل ویروس تنهاتر و بی‌دفاع ترند. تجهیزات بهداشتی ندارند و پاتوق هایشان، مکانی برای انتقال ویروس است. آنچه مهم می‌باشد اینست که این افراد به هر دلیلی کارتن خواب شده‌اند، باید مورد حمایت جدی قرار بگیرند و به موقع شناسایی شوند. از منظر وظیفه حاکمیتی، لااقل افراد بی‌خانمان باید جزو گروه‌هایی باشند که در برنامه‌های پیشگیری از بیماری، مورد توجه ویژه قرار بگیرند. اما با حال بد اقتصادی که امروز داریم، من شخصا چشم اندازی برای کمتر شدن افراد بی خانمان نمی بینم و اتفاقا پیش‌بینی افزایش آن را دارم. امیدوارم تحلیل من اشتباه باشد اما تحلیلم اینست که بی‌خانمانی در آینده، افزایش پیدا خواهد.
طنین یاس_گفتگو از فرزانه همتی