کف زنی،آئین سنتی مردم شهرستان گناباد در شب چله
به گزارش خبرگزاری بسیج خراسان رضوی از گناباد ،در ادبیات فارسی، شب یلدا مظهر فراغ و جدایی و درازی و طولانی است و معمولا شب هجران و زندان‌های تاریک را به شب یلدا تشبیه کرده‌اند.
یلدا واژه سریانی و به معنای میلاد، به ویژه شب تولد میترا (ایزدمهر) بوده که بعدها این شب، شب تولد عیسی مسیح نیز گفته شده و مانند بسیاری از اعتقادات دیگر از آئین میترائیسم به مسیحیت منتقل و همزمان با شب چله است.
شب یلدا آخرین شب پاییز و طولانی ترن شب سال است که از قدیم به عنوان "شب چله" نامگذاری شده است.
در گذشته زمستان حقیقی را دو ماه می دانستند و به چهل روز اول"چله بزرگ" و به بیست روز بعد "چله کوچک" می گفتند و در ابتدای چله بزرگ جشن شب چله می گرفتند.
چون از روز بعد از شب چله کم کم روزها بزرگ و شب ها کوچک می شوند در واقع این جشن به نشانه آغاز پیروزی نور بر ظلمت برگزار می شود.
اجداد ما این شب را تا به صبح به جشن و پایکوبی به گرد آتش می پرداختند برخوانی الوان از میوه هایی چون هندوانه، خربزه، انار، سیب، خرمالو و به می نشستند. این میوها هریک بار معنایی نمادین با خود دارد، هندوانه که قاچ های مدور می خورد چون خورشید، یادآور گرمای تابستان و فرونشاندن عطش است.
انار صندوقچه دانه های مروارید سرخ که خود نماد تناسل نسل و زایش است و شب چره هایی که با شکستن آن شادی را با خود به همراه می آورد و دمی همه را از حرف زدن باز می دارد.
پایان فصل خزان و فرارسیدن سرما و دگرگونی رنگ زمین از زردی خزان به سفیدی عشق و محبت را ایرانیان از دیرباز در شبی بلند و مهربان گرامی می دارند.
جای جای ایران زمین به عنوان سرزمینی کهن با کوله باری مملو از آیین های هزاران ساله، " یلدا " بلندترین شب سال را به گونه ای خاص و برگرفته از آیین ها و سنت های بومی منطقه به صبح می رسانند.
آیین های شب یلدا گرچه در گذر ایام دستخوش تغییراتی شده اما همچنان در سنت های مناطق مختلف کشور مورد توجه قرار دارد هرچند که زندگی ماشینی و گرفتاری های روزمره ، موجب ایجاد فاصله میان مردم با سنت ها و آیین های گذشته شده، اما هنوز هم جلوه ها و نمادهای از سنت های ویژه ای از ایران باستان در ایامی مانند شب یلدا به چشم می خورد.
مراسم "کف زنی" در گناباد
در گناباد نیز آداب و رسوم خاصی مانند مراسم کف زنی و آیین شب چله ای نو داماد ها برگزار می شود شبهای طولانی زمستان با زدن کف در خراسان رضوی کوتاه می شود.
"کف" نوعى شیرینى است که با زدنِ آب "چوبک" و شیرین کردن آن به دست مى آید برای تهیه این شیرینی محلی مقدارى "چوبک" یا "بیخ" مى نامند ( که ریشه نوعی گیاه صحرایی است) را کوبیده و چند بار در آب مى جوشانند و چون این آب تلخ است آن را عوض می کنند و مجددا مى جوشانند این کار را آنقدر تکرار مى کنند که تلخی آب گرفته شود و هیچ طعمى نداشته باشد.
آب را مى گذارند سرد شود آنگاه آن را در ظرف بزرگی که بهتر است تغار سفالی باشد ، مى ریزند و با "دسته گز" که از ترکهه ای به هم بسته شده درخت گز یا انار است هم مى زنند و این زدن را آنقدر ادامه مى دهند که آب چوبک "کف" کند و معمولا هم زدن با آهنگ خاصی ادامه می یابد تا "کف" سفت شود.
سپس مقدارى شیره انگور یا شیره شکر و یا پودر شکر را به بتدریج به آن اضافه می کنند و زدن کف را ادامه مى دهند تا خوب مخلوط شود و "کف" شیرین شود. وقتى که «کف» از هر جهت آماده شد آن را در ظرفهایى مى کشند و روى آن را مغز کوبیده گردو، بادام، پسته و تخم رازیانه و بادیان مى پاشند و با سرانگشت آن را مى خورند.
"کف زدن" از سرگرمى هاى زمستان به خصوص شب چلّه یا یلدا است، در این میان گروهی از جوانان قبل از شیرین کردن کف ها با پرتاب آن به سوی همدیگر و مالیدن کف به سر و صورت یکدیگر شادی و نشاط را به جمع مهمانان می آورند.
گاهی نیز در شبهای برفی برای شگون مقداری از کف را روی برفها می ریزند.
شب چله ای "
برای برگزاری این جشن خانواده‌ها سعی می کنند، تا حد امکان انواع میوه و آجیل محلی از جمله عناب، سنجد، توت خشکه، برگه هلو، برگه زردآلو، تخمه، هندوانه، خربزه و انار را آماده و از مهمانان پذیرایی کنند.
بردن هدیه به خانه عروس با عنوان "شب چله ای" از مراسم شب یلدا در استان و شهرستان گناباد است.
در این شب برای دخترانی که به تازگی نامزد شده‌اند، ازسوی خانواده داماد، هدایایی فرستاده می شود و خانواده‌های عروس و داماد دور هم جمع می شوند.
سینی تنقلات و میوه ، پارچه و یا لباس نو از هدایایی است که از طرف داماد آینده به خانه عروس فرستاده می شود تا نویدی برای زندگی گرم و پر امید آنان باشد.
در این شب افراد با جمع شدن در خانه بزرگ فامیل، خواندن شعر و داستان، خوردن شیرینی، آجیل و انواع تنقلات، بلندترین شب سال تا پاسی از شب بیدار می مانند.
میهمانی ها و شب زنده داری های شب یلدا از گذشته های دور در این استان مرسوم بوده و هنوز هم به قوت در میان مردم رایج است.
بازیهای دسته جمعی همچون گل یا پوچ ، طرح معما و چیستان و بازگویی قصه و داستانهای قدیمی توسط سالخوردگان و بزرگان فامیل و گرفتن فال حافظ از دیگر مراسم شب یلدا در گناباد و سایر شهرستانهای خراسان رضوی است.
