قدیمی‌ترین عمل جراحی در دوران باستان

به گزارش سرویس بسیج جامعه پزشکی خبرگزاری بسیج، اول شهریور ماه، همزمان با زادروز بوعلی سینا  حکیم و دانشمند ایرانی روز خاصی برای پزشکان به شمار می‌رود که ضمن تقدیر از فعالیت‌ و تلاش‌های این قشر در صنوف مختلف کشور مورد ارزیابی نیز قرار میگیرند.

در این گزارش سعی کردیم به گوشه‌ای از قدمت پزشکی در ایران بپردازیم و اولین‌های این علم را مورد بررسی قرار بدهیم.

تمرین و مطالعه پزشکی در ایران دارای سابقه طولانی است

تمرین و مطالعه پزشکی در ایران دارای سابقه طولانی و پرکاری است، موقعیت ایران در تقاطع شرق و غرب، آن را در قلب تحولات در هر دو پزشکی یونان باستان و هند قرار داده ‌است، بسیاری از پیشرفت‌ها توسط ایرانیان در هر دو دوران قبل و بعد از اسلام به این دانش اضافه شد.

نخستین نسل از پزشکان پارسی در دانشگاه جندی‌شاپور، آموزش دیده بودند که گفته می‌شود نخستین بیمارستان آموزشی که ابداع شده‌است بیمارستان رازی بود یا نخستین پزشکی است که از مصرف الکل به طور منظم در حرفه خود استفاده کرد.

کتاب جامع پزشکی (الحاوی) نوشته شده توسط رازی پزشک و شیمیدان بزرگ ایرانی بود در این کتاب رازی به ثبت بیماری‌ها و روش‌های درمانی به کار برده در مورد آنها پرداخته‌است، همچنین کتاب رازی در مورد سرخک و آبله در معرفی این دو بیماری در اروپا بسیار تاثیر گذار بود.

ابن سینا فیلسوف و پزشک بزرگ چهره دیگر تاثیر گذار پزشکی ایران است که کتاب قانون در طب او را عده‌ای معروف‌ترین کتاب در تاریخ طب در نظر گرفته‌اند، این کتاب متن استاندارد تحصیل پزشکی در تمام اروپا تا عصر روشنگری بود.

دکتر "سکینه پری" اولین زن جراح و سرطان شناس ایران

بانو سکینه پری در سال 1283 شمسی در شهر همدان چشم به جهان گشود، مادرش ریحانه از ارامنه ایران بود و پدرش نصرالله همدانی نام داشت. وی تحصیلاتش در رشته پزشکی را در شوروی سابق به پایان رساند و در سال 1312 در سن 31 سالگی در رشته جراحی و سرطان شناسی تخصص گرفت.

بانو سکینه پری به مدت پنج سال در بیمارستان های شوروی به کار طبابت پرداخت، پدر و مادر دکتر سکینه پری در یک زمان از دنیا رفتند، پس از این اتفاق وی به دلیل علاقه‌اش به ایران به همراه تنها خواهرش رهسپار دیار خود شد

بانو سکینه پری در بازگشت به ایران در آزمونی برای گرفتن اجازه طبابت شرکت کرد و در سال 1313 شمسی اجازه کار گرفت، آشنایی او به زبان ترکی سبب شد پیشنهاد شرکت شیلات برای کار در شهر قره‌سو را بپذیرد

وی مدت چهارده سال در شهر قره‌سو زندگی و در همان جا ازدواج کرد، گفته می‌شود پس از چهار سال زندگی مشترک طلاق گرفت و سرانجام بندرگز را برای سکونت انتخاب و به آن شهر نقل مکان کرد.

دکتر سکینه پری در بندرگز وگرگان با دایر کردن مطب به طبابت پرداخت، کمک و یاری به مستمندان و افراد بی‌بضاعت را همیشه و درطول عمرش داشت، وی در طول حیاتش خدمات ارزنده‌ای را به هموطنانش ارائه کرد، مزار این بانوی بزرگوار در شهر بندرگز و در آرامستان این شهر قرار دارد.

نخستین جراحی قلب در ایران انجام شد

در تاریخ 5 آذر ماه سال 1332، آقای پروفسور عدل عمل جراحی مهم و بی‌سابقه‌ای در روی قلب انجام دادند و مریضی که توسط ایشان عمل شد به کلی بهبود یافت.

برای اطلاع از چگونگی این عمل جراحی بی‌سابقه به اتفاق عکاس روزنامه به بیمارستان سینا مراجعه شد تا با پروفسور ملاقات کرده در این باره توضیحات بیشتری از ایشان کسب شود، در بیمارستان سینا همه از این عمل جراحی مطلع بودند ولی پروفسور عدل در آن موقع در اطاق عمل مشغول عمل جراحی بود و دکتر محمود نجم‌آبادی اطلاعات مورد نظر را در اختیار خبرنگار قرار داد.

عمل جراحی که پروفسور عدل بر روی قلب انجام داد، به این ترتیب بوده که پس از باز کردن سینه و بیرون آوردن قلب، آن را شکافته و سوراخ طرف چپ قلب بیمار را که تنگ شده بود به اندازۀ کافی گشاد کرده‌اند.

با توجه به اینکه کوچکترین غفلت و بی‌احتیاطی هنگام جراحی قلب و یا عدم اطلاع کافی از این عمل ممکن است موجب از کار افتادن قلب و مرگ بیمار شود، اهمیت چنین عمل جراحی بهتر مشخص می‌شود.

گذشته از این تاکنون در ایران نظیر این عمل جراحی بر روی قلب انجام نگرفته بود و پروفسور عدل رئیس قسمت جراحی بیمارستان سینا و استاد دانشگاه، اولین جراح ایرانی است که در ایران به چنین عملی مبادرت کرده و موجب امیدواری مبتلایان به امراض قلبی در ایران بوده است.

در بخش دیگری از این گزارش به بررسی شاخه‌های مختلف علم طب در قدیم می‌پردازیم.

دانش پزشکی در اوستا دارای پنج بخش است:

1. اشو پزشک(بهداشت)
2. دادپزشک(پزشک قانونی)
3. کارد پزشک(جراح)
4. گیاه پزشک(دارو عطاری)
5. مانتره پزشک(روان پزشک)
6. داد پزشک (پزشک قانونی)

داد پزشک (پزشک قانونی)

این پزشکان بیشتر با علوم پزشکی کار می‌کردند، کالبد شکافی پس از مرگ جهت تشخیص بیماری و پیدا کردن راه درمان برای آیندگان از جمله وظایف آنان بود٬ پزشکان قانونی درگذشتگان را معاینه می‌کردند و پس از اطمینان حاصل کردن از درگذشته برای آن جواز کفن و دفن صادر می‌کردند.

در صورتی که مرده نیاز به کالبدشکافی داشت آن را کالبد شکافی می‌کردند، همچنین امور مومیایی مردگان به دست اینگونه پزشکان بود که این عمل بیشتر در مصر باستان معمول بوده است.

مانتره پزشک (روان‌پزشک)

منظور از کلام مانتره سخنی است که با آن بیمار را آرامش می‌دهند و درمان می‌کنند، همچنین سخن پاک و مقدس هم معنی می‌دهد.

آنگاه که روان و روح آدمی همچنان بهم ریخته و پریشان است بهترین درمان و آرام‌بخش گفتار نیک و امید بخش٬‌‌ خواندن کتاب مقدس(گاتها اوستا) شعر و گوش دادن به موس

اولین پزشک قانونی جهان

برخی از مورخان، یکی از مشهورترین دانشمندان مصری را به عنوان اولین پزشک قانونی جهان معرفی می‌کنند زیرا وی صدراعظم و پزشک ویژه فرعون جوزر بود، در مصر باستان بازجویی‌های قضایی درباره مرگ ناگهانی مقامات بلند‌پایه همراه با معاینات پس از مرگ بودند.

اولین نمونه معاینه پزشکی قانونی در سال 44 پیش از میلاد مسیح بلافاصله پس از قتل جولیوس سزار توسط دوستانش و همکارانش انجام شد.

اولین کتاب درباره پزشکی قانونی در اروپا در سال 1507 با نام کد بمبرگ منتشر شد، این کتاب به اندازه‌ای مورد توجه قرار گرفت که چند سال پس از انتشار امپراطور کارل پنجم قوانین جزایی را به کلی تغییر داد و آن را قانون جزایی کارولینا نامید، قانونی که سنگ بنای قانون جزایی آلمان شناخته می‌شود.

در این قانون پزشکی قانونی در دادگاه‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و رأی دادگاه‌ها در کنار دیگر مدارک موجود و شهادت‌ها، باید براساس گزارش‌های پزشکان قانونی صادر می‌شد.

در اواخر قرن نوزدهم پزشکی قانونی به ویژه در آمریکا به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از علم پزشکی به زیرشاخه‌ای برای تحقیق و تجسس درباره مرگ تبدیل شد، در سال 1890 در بالتیمور آمریکا به انجمن بهداشت و سلامت دستور داد دو پزشک را تحت عنوان محققان پزشکی معرفی کند و وظیفه انجام تمامی کالبد‌شکافی‌ها را به آنها بسپارد.

اولین جراحی پلاستیک در جهان

پلاستیک از کلمه یونانی پلاستیتوس(مناسب برای شکل دهی) گرفته شده است، عبارت جراحی پلاستیک اولین بار پس از انتشار کتاب «دست نوشته جراحی پلاستیک» به زبان آلمانی توسط زایس در سال ۱۸۳۸ میلادی بر سر زبان‌ها افتاد ولی فن‌گراف از برلین، اولین کسی بود که کلمه پلاستیک را در سال ۱۸۱۸ میلادی در عبارت «رینوپلاستیک» به کار برد.

جراحی پلاستیک در برخی کشورها مانند آلمان یک تخصص است، یعنی فرد پس از اتمام پزشکی عمومی با گذراندن یک دوره ۵ ساله متخصص جراحی پلاستیک می شود.

در حالی که در ایران جراحی پلاستیک فقط به صورت یک دوره فوق تخصصی ۳ ساله وجود دارد که فرد پس از اتمام دوره ۴ یا ۵ ساله جراحی عمومی آن را می‌گذراند و اکثر کسانی که خود را متخصص جراحی پلاستیک معرفی می‌کنند در واقع فقط متخصص جراحی عمومی هستند و دوره جراحی پلاستیک را طی نکرده‌اند.

قدیمی‌ترین عمل جراحی در دوران باستان/ سوراخ کردن مغز جهت خروج ارواح خبیث

قدیمی‌ترین عمل جراحی که در دوران باستان انجام می‌شد، سوراخ کردن مغز جهت خروج ارواح خبیث بود که ۱۰ هزار سال قبل از میلاد انجام می‌شد، جراحی کاتاراکت یا آب مروارید نیز ۱۹۵۰ سال قبل از میلاد انجام می‌گرفت.

اولین گزارش مربوط به جراحی ترمیمی مربوط به ۶۰۰ سال قبل از میلاد از هند است، در این هنگام یک درمانگر مشهور به نام "سوشروتا" اعمال جراحی بازسازی بینی و لبول گوش را در کتاب "سوشروتا سامهیتا" شرح داده است.

در آن هنگام در هند، بینی عضوی احترام برانگیز بود و برای تنبیه مجرمان و تحقیر اهالی کشورهایی که آنها را در جنگ اسیر می‌کردند، بینی آنها را قطع می‌کردند.

جالب است بدانید که در آن هنگام عمل جراحی توسط یک گروه از کوزه‌گران به نام کوما انجام می‌شد، دانش این اعمال جراحی از طریق یونانیان و اعراب به اروپا رسید.