پیوند کتاب و رادیو؛ مسیری برای رشد جامعه

به گزارش خبرگزاری بسیج استان خراسان رضوی از مشهد مقدس مجتبی طالبی ، نویسنده و تهیه کننده صدا و سیما ، مدرس دانشگاه فرهنگیان گلستان و جامعه المصطفی العالمیه گرگان است که پس از دو دهه خدمت در رادیو گلستان ، در اردیبهشت ۱۴۰۴ به عنوان سرپرست معاونت صدای خراسان رضوی معرفی شده است. 

«مکاشفه صدا» ، «درآمدی بر رسانه های دینی» ، « لغت موران به روایت موری از تبار انسان »، «فیلسوف کوچولوی من» ، «روایت سرخ »، «چهارمقاله در باب مهدویت و منجی گرایی » و « قاب عشق» از جمله آثار این نویسنده است . 

به مناسبت برگزاری نمایشگاه کتاب تهران ۱۴۰۴ ، و جشنواره « کتاب و رسانه » یادداشتی به قلم این نویسنده تقدیم به مخاطبین عزیز می شود. 

مجتبی طالبی ، در این یادداشت « رابطه ی میان کتاب و رادیو » را مورد بررسی قرار داده است . 

 به نام خدا 

در دورانی زندگی می کنیم که تعدد رسانه ها ، وجود شبکه های اجتماعی ، ظرفیت چند رسانه ای ها ، هوش مصنوعی و تکنولوژی های پیشرفته ی ارتباطی ، پدیده ی « انسان - رسانه ها » را خلق کرده است اما با وجود همه ی این ظرفیت های عظیم بشری ، همچنان دو رسانه وجود دارد که در میان خیل رسانه ها ، عظیم و عزیز و فاخر و قابل اعتماد و در دسترس باقی مانده اند . یکی «کتاب» و دیگری «رادیو» ... 

  چه نسبتی میان «کتاب »و «رادیو » وجود دارد ؟ 

 چگونه می توان پیوند میان «کتاب» و «رادیو» را مستحکم کرد ؟ 

«کتاب » چه کمکی به «رادیو » و «رادیو» چه کمکی به «کتاب » می کند ؟ 

آیا می توان «رادیو کتاب» را احیاء کرد ؟ 

الف : رادیو به مثابه کتاب 

 امامین انقلاب از صدا و سیما به عنوان دانشگاه عمومی یاد کرده اند. اگر «رادیو » را به عنوان یکی از دانشکده های این دانشگاه عمومی بدانیم ، قطعا بازتعریفی از نویسندگی ، گویندگی ، تهیه کنندگی و بازتعریفی از جایگاه کتاب در رادیو خواهیم داشت. 

متن کتاب محور ، برنامه سازی پژوهش مدار ، تبدیل کلمه به کُنش ، تبدیل ایده به محصول رادیویی ، برنامه سازی خلاق بر محور کتاب و کتابخوانه و کتابخوانی و ... 

می تواند ، رادیو را تبدیل به دانشکده ای کند که در آن مردم «بشنوند» به مثابه اینکه «می خوانند » ! و به این وسیله پیوندی عمیق برقرار می شود میان « نوشتن / کتاب و نویسنده » ، « خواندن/ رادیو و برنامه سازانش » و « شنیدن / مخاطبین رادیو » و چه برکاتی از این بالاتر برای یک نویسنده که اثرش خوانده شود و چه برکاتی از این بالاتر برای برنامه ساز رادیو که اثرش شنیده شود ! 

می توان گفت کتاب و رادیو ، هر دو وسیله ی انتقال دانش اند و همزیستی مدرن دارند .یعنی کتاب و رادیو در قالب پادکستهای آموزشی و تحلیلی ، یا برنامه های رادیویی پژوهش محور ، به مخاطبین عرضه می شوند . 

ب : کتاب به مثابه مغز رادیو 

اگر رادیو را شبیه بدن یک انسان در نظر بگیریم ، اعضاء و جوارحی را برایش متصور خواهیم شد . 

قلب رادیو ، شنوندگان هستند. رادیو بدون شنونده ، بی معناست ! 

رگ و خون و نبض رادیو ، برنامه سازانش هستند که هرکدام تخصصی و هریک رسالتی و وظیفه ای دارند . 

اما عامل بقای رادیو ، رکن مهم دیگری دارد که رکنی رکین محسوب می شود و آن مغز رادیو است . 

«مغز رادیو » ، داده های پژوهشی است . از این جهت باید گفت ؛ حیاط رادیو ، وابسته به کتاب و داده های پژوهشی و معرفتی است . 

اگر رادیو تهی از محتوای مبتنی بر پژوهش ( کتاب ) شود ، به زودی خواهد مُرد و متولیان رسانه ها ، این رسانه را خاموش خواهند کرد . 

ج : کمک های رادیو به کتاب و کتابخوانی 

۱. معرفی و خوانش بخش هایی از کتب منتخب 

۲. بازخوانی و بازاندیشی و احیای کُتب فاخر گذشته به وسیله برنامه های گفتگو محور 

۳. مستند سازی از زندگی و اندیشه ی صاحبان آثار 

۴. تهیه گزارش ها و بسته های صوتی خلاقانه از تاثیر کتاب بر زندگی فردی و فرهنگ عمومی 

۵. برجسته سازی کتابخانه های عمومی ، تخصصی و کتابخانه های شخصی 

۶ . برجسته سازی اقدامات خیرین کتاب و کتابخوانی 

۷. تعامل با سایت های تخصصی کتاب 

۸ . انعکاس رویدادهای کتاب محور 

۹ . انعکاس تازه های نشر در رادیو در قالب ارتباط های رادیویی ، گزارش و ... 

۱۰ . تولید آثار هنری ( نمایش بلند ، نمایش کوتاه ، آگهی خدمات عمومی ، آواهنگ ، مستند رادیویی و ... ) بر اساس محتوای کتب منتخب و معتبر 

۱۱. پخش پادکست های منتخب از رادیو با محوریت کتاب و کتابخوانی 

۱۲ . اجرای برنامه ی زنده از محل کتابخانه های عمومی به صورت هفتگی 

۱۴ . طراحی مسابقه ی رادیویی بر اساس کتاب 

۱۵ . برگزاری پویش هایی کتاب محور و خلق رویدادهای کتاب مدار ( تبدیل کلمه به کنش ) 

۱۶. برجسته سازی کتاب و نویسندگان حوزه ی کودک و نوجوان با هدف گسترش فرهنگ کتاب و کتابخوانی در قالب برنامه سازی خلاق 

۱۷. انعکاس رویدادهای کتاب محور در رادیو ( جشن امضای کتاب ، رونمایی کتاب و ... ) 

۱۸. انعکاس رویداد نقد و بررسی کتاب در قالب میزگرد رادیویی 

۱۹. حرکت برنامه سازی رادیو به سمت برنامه سازی پژوهش محور 

۲۰ . برگزاری جشنواره های مختلف با محوریت کتاب و رادیو و پادکست 

۲۱ . تشویق به داشتن ضمیمه ی صوتی برخی کتاب ها ( رمان ، شعر ، تاریخ و ... ) و بارگزاری در فضای مجازی 

و ... 

همزیستی و تلفیق کتاب و رادیو ، برکات بسیاری دارد . 

رادیو کتاب ، می توانست گامی موثر بردارد و باعث تعالی بازار نشر و تعالی رادیو بشود . اما نتوانست آنطور که شایسته عنوانش بود ، کارایی داشته باشد . 

اما اگر روح کتاب و پژوهش ، در کالبد رادیوهای استانی دمیده شود ، و مخاطب با تنوع شنیداری موجود در کنداکتور رادیوهای استانی ، خود را در افق کتاب و اندیشه ببیند ، حتما استقبال بیشتری از کتاب و رادیو خواهد کرد . 

خاصه اگر کتاب هایی که ارائه می شود ، کتبی ممتاز و متعالی باشد .‌

به عنوان مثال ، خراسان رضوی حدود ۶/۵ میلیون جمعیت دارد و بنا بر آمار رسمی ، صدای خراسان رضوی در بهترین حالت ۳۸ درصد و در بد ترین حالت ۱۷ درصد شنونده دارد . 

حالا فرض کنید به آمارها اعتماد نکنیم و مخاطب رادیو خراسان رضوی را به ۱۰ درصد فروکاست کنیم . 

دیگر شک نداریم که حداقل ۱۰ درصد شنونده اند . 

باز هم بی هیچ دلیل و منطقی ، کمترش می کنیم ! 

مثلا ۵ درصد !

به ۵ درصد فروکاستش می کنیم !! 

وقتی ۵ درصد ۶/۵ میلیون را محاسبه کنیم ، می شود ۳۲۵ هزار نفر !! و ما خوب می دانیم که بر اساس آمار رسمی صدا و سیما ، مخاطب رادیوهای استانی خاصه رادیو خراسان رضوی ، خیلی بیشتر از اعداد فروکاست شده در این یادداشت است . 

اما باید گفت وقتی یک کتاب و نویسنده اش ، در چند دقیقه محور قرار می گیرند ، در بدبینانه ترین حالت ممکن ، ۳۲۵ هزار نفر می شنوند !!!!

مگر تیراژ کتاب چقدر است ؟! 

مگر یک سخنران ، چقدر مخاطب دارد ؟! 

حتی ۳۲۵ هزار نفر که فروکاست شده ی آمار رسمی است ، برای مطالعه / شنیدن بخش هایی از یک کتاب ، رقم قابل توجهی محسوب می شود . 

این است قدرت رادیو در روزگار معاصر !! 

  این یک حساب ساده بود . 

ما فرزند زمانه ی خویشتنیم پس باید واقعیت را دید . 

همزیستی کناب و رادیو پر برکت ترین همزیستی است که ثمرات و برکات بسیاری دارد . 

رادیو ، رسانه ی مخیل و موزون و رسانه ی لحظه های خلوت و دقایق کیفیت دار زندگی است . 

رادیویی های اصیل ، عمیق اند مثل نویسندگان با اصالت ... 

 رادیو رسانه ی دانش و بینش است ، مثل بسیاری از کتاب های منتشر شده ... 

رادیو ، رسانه ی تخیل برانگیز است ، مثل بسیاری از کتاب های داستان و رمان و ... 

رادیو رسانه ی روایت است . مثل کتابهای روایی ... 

رادیو رسانه ی تلفیق و ترکیب و ابداع است . درست مثل کرسی های نظریه پردازی دانشگاهی ‌.‌.. 

در کنار نقش « آسایشگاهی» ، « آوردگاهی » ، « قرارگاهی » که رسانه ی ملی دارد ، رادیو در دوره ی تحولی سازمان صدا و سیما ، می تواند بر نقش « دانشگاهی » نیز تأکید داشته باشد و این رسالت محقق نمی شود مگر با پیوند کتاب و رادیو ...  

مجتبی طالبی 

مدرس دانشگاه ، نویسنده ، تهیه کننده و سرپرست صدای خراسان رضوی