نقد اجمالی نظام اقتصادی توسعه محور کشور و ضرورت تغییر جهت به سمت الگوهای پیشرفت

به گزارش خبرگزاری بسیج از همدان، اگر به اجمال و اختصار بخواهیم تعریفی از توسعه ارائه کنیم باید بگوییم توسعه در لغت به معنای رشد تدریجی برای قدرتمند‌تر شدن و حتی بزرگ‌تر شدن است. (فرهنگ لغات آكسفورد،۲۰۰۱) اندیشمندانی از جمله بروكفیلد در تعریف توسعه گفته‌اند: توسعه را باید بر حسب پیشرفت به سوی اهداف رفاهی نظیر كاهش فقر، بیكاری و نابرابری تعریف كنیم.

بر اساس تعریف اندیشمندان غربی توسعه علاوه بر اینكه بهبود میزان تولید و درآمد را در بردارد شامل دگرگونی‌های اساسی در ساخت‌های نهادی، اجتماعی، اداری و همچنین دیدگاه‌های عموم مردم است. بر این اساس توسعه در بسیاری از موارد حتی عادات و رسوم و عقاید مردم را نیز در بر می‌گیرد.

دقت به این نکته در مفهوم توسعه مهم است که این مفهوم در زیرساخت و بافتار امپریالیسم و کاپیتالیسم متولد شده و رشد یافته و زایده لیبرالیسم و نظام سلطه است. از این رو اهداف و چهارچوب‌های آن نیز با ساختارهای آن گفتمان طراحی و تولید شده است و بدیهی است که در مفهوم و فهوای کلام توسعه به اهداف و چهارچوب‌های نظام¬های غیر مادی و الهی و حتی انسانی کم‌توجهی و حتی بی‌توجهی و عملا منافع نظام سلطه تامین شده است. توسعه عملا و رسما به دنبال وسعت بخشیدن و افزایش قدرت و ثروت در برایند و فرایند جامعه است و توجه جدی و بنیادین به مفاهیمی مانند عدالت و مضامین الهی و باورهای معنوی ندارد و اگر کلامی از این مفاهیم در آن بیان می‌شود، شعارگونه و به واقع، نمایشی است.

اما تعریف و مفهوم پیشرفت تفاوت‌های مبنایی و جدی با توسعه دارد، اگرچه به ظاهر مفاهیم توسعه و پیشرفت اشتراکاتی دارد اما بنیان آن در دو بستر متفاوت چیده شده و گفتمان آنها مغایر است. در تعریف آقای علایی از پژوهشگران کشورمان آمده است، پیشرفت به مفهوم ترقی و رشد هم جانبه کیفی برای رسیدن به جامعه مطلوب و موردنظر است که توأم با معنویت و متکی بر فرهنگ، است.

توسعه؛ مسطح، منجمد و منفعل است و ساختار ایستا و دیکته شده دارد اما پیشرفت عمودی، منعطف و پویاست. توسعه، خود، قالب را تعیین و محدوده تحرک را مشخص می‌کند و اجازه خروج از قالب‌های صلب و از پیش طراحی شده را نمی‌دهد و خط قرمز آن خروج از استانداردهای پیش فرض است. اما پیشرفت زمینه شکوفایی و زایش را فراهم می‌کند و نگاهی خلاقانه و مولد در چهارچوب خود دارد. گفتمان پیشرفت، گفتمان رهایی و جستن و پرواز است و بر خلاف توسعه ساختار سلطه‌گر و سلطه پذیر را برنمی‌تابد.

بنا بر این برای تبیین دقیق‌تر، بهتر است بگوییم اساسا از آنجا که مبانی و اهداف توسعه و پیشرفت متفاوت است، نمی توان پیشرفت را در مدل های توسعه تعریف و دنبال کرد. پیشرفت عوامل و زمینه‌های خود را دارد. از جمله مهمترین عوامل پیشرفت، تمدن، علم، نیروی انسانی، سرمایه، تخصص، استعداد ذاتی (زایش فردی) و توان تعامل است به این معنی یعنی تاریخ و تمدن، دانایی و دانش و بینش،  انسان و نیروی انسانی، سرمایه و زیست بوم، تخصص و استعداد ذاتی، انسجام اجتماعی و توانمندی تعاملات و همگرایی‌های جمعی است که موجب پیشرفت می شود در حالی که این موارد در توسعه مغفول واقع شده یا به آن کم توجهی می‌شود.

با این توضیحات و با پایش طراحی‌های اقتصادی کشور از جمله نظام بودجه‌بندی سالانه و برنامه‌های توسعه پنج ساله در دولت‌های گوناگون به روشنی در می‌یابیم که یکی از مهمترین عوامل کندی حرکت اقتصادی کشور غلبه گفتمان توسعه محور در حکمرانی اقتصادی بوده است.

در سی و چند سال اخیر غالبا چهارچوب‌های القایی نظام توسعه بر اقتصاد ایران حاکم بوده و مهمترین آسیب امروز حکمرانی اقتصادی کشور، استیلای ساختار توسعه بر ابعاد گوناگون اقتصاد کشور است که نه تنها معیشت مردم را تحت تاثیر قرار داده و تنگ کرده بلکه ساختارها اجتماعی، امنیت عمومی و ابعاد فرهنگی را نیز به چالش کشیده است.

از این رو و در چنین شرایطی یکی از مهمترین راهکارهای برون رفت از مشکلات اقتصادی، مبارزه با الگوهای توسعه‌ای و پاکسازی حکمرانی اقتصادی از وجود تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان لیبرال با اندیشه توسعه محور و گزینش و انتخاب حکمرانان معتقد و باورمند به نظام اقتصادی مبتنی بر زیست بوم ایران اسلامی و چهارچوب های الگوی پیشرفت است.

احمد شعبانی راد

پژوهشگر حکمرانی و فلسفه

انتهای پیام/